به گزارش روابط عمومی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان قم، دوشنبه ۵ آبان‌ماه ۱۴۰۴ نشست نقد و بررسی کتاب «و اینگونه است زینب سلام‌الله‌ علیها» اثر محمود سوری، هم‌زمان با میلاد حضرت زینب(س) به همت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان قم و با همکاری انتشارات کتاب جمکران برگزار شد.

این نشست که در سالن آمفی تئاتر اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان قم و با حضور جمعی از پژوهشگران، علاقه‌مندان حوزه معارف اهل‌بیت(ع) و اصحاب فرهنگ و کتاب برگزار شد، محمود سوری، نویسنده کتاب، در سخنانی به تبیین اهداف خود از بازنویسی اثر ارزشمند «خصائص زینبیه» پرداخت و گفت: آرزوی من این بود که بتوانم علاقه‌ام به حضرت زینب(س) را در قالب اثری درخور بیان کنم. در بررسی‌هایی که انجام دادم دیدم متأسفانه آثار موجود درباره حضرت زینب(س) از نظر منبع و استناد قوی نیستند. به همین دلیل تصمیم گرفتم از منابع اصیل و معتبر استفاده کنم. مرحوم جزائری، مؤلف «خصائص زینبیه»، در زمان خود اثری ماندگار پدیدآورد و برای انتشار آن، کتاب را به علمای نجد فرستاد که با استقبال و تقدیر آنان روبه‌رو شد.  

وی افزود: در تاریخ، منابع کمی درباره حضرت زینب(س) وجود دارد. شاید این بزرگواران خود را ستارگانی می‌دانستند که باید در نور امام حسین(ع) دیده شوند. هنر مرحوم جزائری این بود که از میان اندک منابع تاریخی، چهل ویژگی از بانوی بزرگ اسلام استخراج و در کتاب خود گردآورد. نسل امروز ممکن است با نثر سنگین و زبان عربی‌زدۀ «خصائص زینبیه» ارتباط برقرار نکند. از این رو، تصمیم گرفتم کتاب را بازنویسی کنم تا خواننده امروزی بتواند با متن ارتباط بگیرد. در بازنویسی، متن کاملاً بازآفرینی شد، قلم تغییر کرد و ساختارها و منابع تاریخی دقیق بررسی و اصلاح شدند.

محمود سوری در ادامه، با اشاره به روند شکل‌گیری این اثر خاطرنشان کرد: هر کتاب قصه‌ای دارد؛ از نوشتن تا چاپ و انتشار. این کتاب هم چنین بود. یادم هست چند سال پیش در انتشارات کتاب جمکران، درباره بازنویسی «خصائص زینبیه» صحبت شد. چون کسی نتوانسته بود آن را پیش ببرد، من پیشنهاد دادم خودم این کار را انجام دهم. آن زمان در مقطع دکتری تحصیل می‌کردم و در همان دوران، بین کلاس‌ها شروع به نگارش کردم. اولین بخشی که نوشتم، خصیصه بیست‌ و یکم کتاب درباره چهره و رخصار حضرت زینب(س) بود.

در ادامه، سوری بخشی از متن بازنویسی‌شده این خصیصه را برای حاضران قرائت کرد که با استقبال و احساسات حاضران همراه شد. این بخش توصیفی از سیمای نورانی حضرت زینب(س) و جامعیت صفات جمال و کمال در وجود ایشان بود: بانویی با قدی بلند و چهره‌ای نورانی که هزاران ماه و خورشید به رخسار تابناکش نیاز می‌بردند... مجموع صفات کمال و جمال در آن بانوی دو سرا به کامل‌ترین وجه گرد آمده بود... چنانچه در فصاحت، شجاعت، صبر، و عبادت به پدر و برادران و مادر ارجمندش شبیه بود.

به گفته نویسنده، کتاب «و اینگونه است زینب(س)» بازنویسی کاملی از اثر مرحوم جزائری است که در چهل خصیصه، ویژگی‌های حضرت زینب(س) را معرفی می‌کند و ادامه داد: مرحوم سید نعمت‌الله جزائری در آغاز کتاب سه مقدمه آورده است. در مقدمه نخست، ضرورت نگارش کتاب را بیان می‌کند. در مقدمه دوم، به موضوع «انسان کامل» می‌پردازد و حضرت زینب(س) را از جمله زنان کامل در کنار آسیه، خدیجه، فاطمه و مریم معرفی می‌کند. در مقدمه سوم نیز به شبهه‌ای تاریخی پاسخ می‌دهد که آیا نوادگان دختری پیامبر(ص) از نسل ایشان محسوب می‌شوند یا نمی‌شوند. در دو خصیصه نخست، به ویژگی‌های دوران تولد حضرت زینب(س) پرداخته شده و سپس هجده لقب از القاب ایشان بررسی می‌شود؛ از جمله صدیقه صغری، عصمت‌صغری، ولیة‌الله، رازیه، مرضیه، نایب‌الام، شریک‌الامام، عالمه غیر معلمه و محبوبه مصطفی. در خصیصه‌های بعدی به زندگی حضرت، همسرشان جعفر بن ابی‌طالب و سپس، مقامات معنوی حضرت زینب(س)  از جمله جهاد با نفس، یقین و معرفت، محبت به امام معصوم، صبر بر بلا، مواسات با امام حسین(ع)، غیرت دینی، و مقام رضا و تسلیم پرداخته می‌شود.

سوری تأکید کرد: در دو خصیصه پایانی، به نقش حضرت زینب(س) در احیاگری عاشورا و پیام‌رسانی کربلا پرداخته شده و در پایان، شباهت‌های ایشان با پیامبران و اهل‌بیت(ع) به تفصیل بررسی می‌شود. به نظرم کتاب «خصائص زینبیه»، اثری است که سزاوار است همیشه در میان آثار شیعی بدرخشد. افتخار من این بود که واسطه‌ای شوم برای بازآفرینی آن به زبانی تازه تا نسل امروز نیز بتواند با پیام حضرت زینب(س) ارتباط برقرار کند.

سعیده رحیمی، کارشناس کتاب هم، در نشست نقد و بررسی این اثر گفت: حضرت زینب‌ سلام‌الله‌ علیها، نه تنها پرستار و بانوی عالمه بودند بلکه نخستین روایتگر تاریخ اسلام و الگویی برای خبرنگاران زن امروز هستند که حقیقت را با شجاعت و ایمان بازتاب می‌دهند. وی بر اهمیت بازآفرینی روایت‌های تاریخی و انتقال درست شخصیت‌های بزرگ تاریخ به نسل امروز تأکید کرد. در دنیای امروز نیز، شاهد نقش پررنگ زنان خبرنگار، به‌ویژه در غزه هستیم که با شجاعت و ایمان، حقیقت را روایت می‌کنند و گاه سرنوشت جنگ‌ها را تغییر می‌دهند. این خبرنگاران در مسیر رسالت انسانی خود، بی‌آنکه تسلیم فشارها شوند، ادامه‌دهنده راه حضرت زینب‌ سلام‌الله‌ علیها هستند.

وی ادامه داد: کتاب «و این‌گونه است زینب(س)»، تلاشی ارزشمند در بازخوانی شخصیت حضرت زینب(س) است. نگارش درباره ایشان بسیار دشوار است، چرا که منابع تاریخی درباره زندگی و نقش حضرت بسیار محدود است. من به یاد دارم سال‌ها پیش گروهی پژوهشی تصمیم گرفتند تمام آثار موجود درباره حضرت زینب(س) را گردآوری کنند، اما حجم منابع به اندازه یک قفسه کوچک هم نمی‌رسید. این کمبود منابع تاریخی نشان می‌دهد که پژوهش در این زمینه با دشواری‌های بسیاری همراه است. حتی درباره مکان دفن حضرت زینب‌ سلام‌الله‌ علیها نیز روایات متفاوتی وجود دارد؛ برخی مدفن ایشان را در دمشق و برخی در مصر می‌دانند، که خود نشانه ضعف نقل‌های تاریخی در این زمینه است. از همین‌رو، تألیف آثاری مانند کتاب آقای سوری که بر مبنای پژوهش تاریخی و تحلیل روایی نگاشته شده، اهمیت بسیاری دارد.

رحیمی در ادامه گفت: نگارش تاریخی معمولاً قصد ندارد زنان و بانوان خاندان اهل بیت را به تصویر بکشد. حتی خود اهل بیت در حاشیه روایت‌های تاریخ نقش می‌یابند، چرا که جریان روایتگری در دست حکومت و حاکمیت بوده است؛ حاکمیتی که می‌خواست نور حقیقت را خاموش کند و ویژگی‌های خاص اهل بیت را در تاریخ به نمایش نگذارد. در واقعه عاشورا با کسانی مواجه هستیم که حتی به قصد محو هویت حضرت عبدالله و خانواده ایشان، بدن‌ها را به گونه‌ای هدف قرار می‌دادند که قابل شناسایی نباشد. هدف این بود که این خاندان و این بانوان از ذهن تاریخ محو شوند و چیزی که در تاریخ ثبت شد، کاخ یزید و یزیدیان بود. امروز هم تنها روایت محور عبدالله محفوظ مانده، چرا که روایت تاریخ بنا بر این نبود که زینب سلام‌الله‌ علیها به درستی منعکس شود. اگر مجبور به روایت شدند، به دلیل نقش مؤثر ایشان در صحنه تحولات بود. سرنوشت بسیاری از بانوان پس از عاشورا ناشناخته مانده و در تاریخ گم شده است؛ چرا که هدف حاکمیت حذف و محو آن‌ها بود.

وی درباره خطبه‌ها و نقش حضرت زینب سلام‌الله‌ علیها هم خاطرنشان کرد: این خطبه‌ها و نقش‌آفرینی‌های بانوان در مقاتل منعکس شده است، اگرچه منابع بسیاری از روایت‌ها از دشمنان نقل شده‌اند. جزئیات دقیق حوادث عاشورا – از جمله اصابت تیرها و حرکت اصحاب – به گونه‌ای ثبت شده که حادثه به نام یزید باشد و همه چیز مطابق میل او جلوه کند. این واقع‌نگاری‌ها، مشابه خبرنگاری امروز، توسط دشمن برای ثبت وقایع به سود خود انجام شد، اما در نهایت به نفع حق شد و افتخار ما گردید. کتاب آقای سوری، بازآفرینی بسیار ارزشمندی است که بر اساس داده‌های محدود تاریخی نوشته شده و این مطالب ارزشمند را در دسترس ما قرار داده است. متأسفانه منابع تاریخی سنتی، به دلیل زبان کهن و سبک نگارش قدیمی، برای مخاطب امروز قابل فهم نیستند. این بازآفرینی‌ها، به‌ویژه ترجمه و بازنویسی به فارسی امروز، بسیار اهمیت دارد و می‌تواند حتی برای کودکان نیز قابل استفاده باشد. ما نیازمند بازآفرینی بسیاری از منابع تاریخی هستیم تا روایت‌های دقیق و خواندنی برای نسل امروز فراهم شود و شخصیت‌های برجسته‌ای همچون حضرت زینب سلام‌الله‌ علیها به درستی در تاریخ بازنمایی شوند.

در پایان مراسم نیز از تعدادی از فرهیختگان و پرستاران نمونه در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، تقدیر و تشکر به عمل آمد.